برگرفته از کتاب دانشنامه گیاهان دارویی اثر اینجانب:
معالجه بیماری‌ها در طب گیاهی
در طب گیاهی چند نکته برای معالجه حائز اهمیت است:
۱. رژیم غذایی درمانی
۲. در نظر گرفتن مزاج فرد و مزاج دارو و اثر متقابل آن‌ها برهم
۳. گیاهان مؤثر در بهبود بیمار
اینک به شرح هرسه مورد می‌‌پردازیم:
۱. رژیم غذایی درمانی:
یکی از مهمترین فاکتورهایی که برای شخص بیمار وجود دارد یک رژیم غذایی درمانی مناسب است. چه بسا، بسیاری از بیماری‌ها با یک رژیم غذایی مناسب درمان میشوند.
معمولاً یک رژیم غذایی مناسب بهتر است که زیر نظر پزشک معالج و با در نظر گرفتن نوع بیماری تهیه شود.
مثال: در ناراحتی میگرن، داروهای بسیاری موجود است. اما اگر تنها دارو مصرف شود، جواب قابل قبولی را نخواهیم گرفت.
در ابتدا باید غذاهای میگرن‌زا را از رژیم غذایی خود حذف کنیم. حذف کردن به دو صورت است: از نظر تجربی و از نظر علمی.
الف) از نظر تجربی: غذاهایی را که در پایان روز موجب میگرن میشود، یادداشت کرده و آن‌ها را حذف می‌‌کنیم.
ب) از نظر علمی: مواد غذایی میگرن‌زا مانند: مرغ (در برخی افراد)، پنیر، گوجه فرنگی، ماهی دودی، سوسیس و کالباس، تن ماهی، چای غلیظ، قهوه، کاکائو، موز و آجیل است.
مواد بالا را از رژیم غذایی خود حذف کرده و تنها با دم کرده سنبل‌الطیب و چای کوهی به صورت روزی۱ تا ۲ لیوان جواب بسیار خوبی خواهیم گرفت.
۲. در نظر گرفتن مزاج فرد و مزاج دارو و اثر متقابل آن‌ها برهم:
در طب گیاهی پزشک معالج باید مزاج شخص را بشناسد و با تجویز داروهای سازگار به آن مزاج بپردازد. به عنوان مثال: اگر به کسی که گرم مزاج است، دارویی تجویز شود که طبیعت آن گرم باشد، نه تنها بیمار علاج نمی‌یابد بلکه بیماری او تشدید شده، علائم دیگری نیز پیدا میکند.
چگونه مزاج خود را بشناسیم ؟
تعریف مزاج: (Temper) اثر متقابل اندام‌های بدن و اخلاط بدن برهم، یک حالت وکیفیتی را ایجاد میکند که به آن مزاج گویند.
الف) اندام‌های بدن:
به گفته ابوعلی سینا اندام‌های بدن هرکدام به صورت نهفته یک طبیعت مربوط به خود دارند که در آن موقعیت به اعمال حیاتی خود ادامه می‌دهند.
چنانچه در جدول زیر مشاهده میشود، هر عضو برای خود یک مزاج و طبیعتی دارد؛ به عنوان مثال: اگر برای کسانی که استخوان درد دارند، داروهای با طبیعت سرد تجویز شود، درد آن‌ها دوبرابر خواهد شد، زیرا مزاج خودِ استخوان سرد است و سردی دارو برآن افزوده، غیر قابل تحمل شده و درد بوجود میآید. همچنین برخی اندام‌ها دارای دو حالت گرم و خشک و یا سرد و خشک وگرم و مرطوب و سرد مرطوب هستند.
درجدول زیر طبیعت اندام‌ها و عناصر بدن نشان داده شده است:
| گرم | سرد | مرطوب | خشک |
| خون | چربی | خون | مو |
| کبد | پیه | چربی | ناخن |
| گوشت | مو | پیه | استخوان |
| ماهیچه‌ها | استخوان | نخاع | شریانها |
| کلیه‌ها | غضروف | گوشت | ریه‌ها |
| قلب | زردپی‌ها | پستان | اعصاب |
| پستان | اعصاب | ریه | |
| بیضه‌ها | نخاع | جگر | |
| ریه | مغز | طحال | |
| پوست | پوست | ||
| ماهیچه‌ها |
ب) اخلاط بدن:
به گفته قدما، چهار خلط در بدن دائماً در حرکت هستند و در هر فرد نیز چیرگی یا زیادی آن اخلاط، متفاوت بوده و اگر زیادتر از حد شود بیماری بوجود میآید.
تعریف خلط: ماده‌ای مرطوب و روان که از غذا (در مراحل نخستین هضم) بوجود میآید. اخلاط به چهار دسته تقسیم میشوند:
خلط خونی ( دموی مزاج‌ها ) ( گرم و تر )
خلط بلغمی ( بلغمی مزاج‌ها ) ( سرد و تر )
خلط سودایی (سودایی مزاج‌ها ) ( سرد و خشک)
خلط صفرایی (صفرایی مزاج‌ها ) ( گرم و خشک )
لازم به ذکر است که افراد مخلوطی از مزاج‌ها را دارند و تنها افراد کمی یک مزاج خالص را نشان می‌دهند.
جدول زیر خصوصیات هر فرد را نسبت به مزاج او بررسی میکند:
| دموی مزاج | صفراوی مزاج | بلغمی مزاج | سودایی مزاج |
| خمیازه کشیدن سرخی بدن احساس سوزش بدن خارش و اگزما و جوش خون آمدن از لثه و بینی کُندی هواس شرینی دهان | زردی بدن تلخی دهان درشتی زبان سوزش معده چشم‌های زرد | سفیدی بدن یا سیاهی بدن نرمی و سستی ترش کردن و آروغ زدن آب از دهان آمدن | لاغری غلظت خون اشتهای کاذب سیاهی سوزش سردل سوزش ادرار |
مزاج از نظر سن
هرچه خردسال‌تر باشد مزاج گرم و تر و هرچه پیرتر شود سرد و خشک و در برخی سرد و تر، میشود درجوانی به اعتدال می‌‌رسد.
مزاج از نظر چاقی و لاغری فرد:
| چاق پرگوشت و کم چربی | چاق پر چرب و بدون ماهیچه | لاغر پرماهیچه بدون چربی | لاغری پرچربی بدون ماهیچه |
| گرم و تر | سرد و تر | گرم و خشک | سرد و تر |
مزاج از نظر رنگ پوست:
دراین مورد بیشتر مزاج دم خود رانشان میدهد که رنگ سرخ است.
مزاج از نظر روحیات و خوی و خصلت:
| سودایی | بلغمی | صفراوی | دموی |
| فکر و خیال فراوان همیشه در فکر دو دل منطقی، کم احساس پا فشاری در انجام کارها میل جنسی بالا و توان جنسی کم | منظم، دقیق میانه رو آرام تجارت پیشه راحت، فراموشکار میل و توان جنسی کم | حاضر جواب با هوش نا آرام پر حرف گاهاً سخاوتمند میل جنسی بالا و توان جنسی متغیر | استعداد شاعری دور اندیش سخاوتمند اهل عشق و محبت علاقه به طبیعت خوش رو میل و توان جنسی بالا |
جاوید باشید…
